बिरसा मुंडा हे आदिवासी नेते आणि लोकनायक होते. ते मुंडा जातीचे होते . सध्याच्या भारतात, रांची आणि सिंगभूमचे आदिवासी बिरसा मुंडा यांना ‘बिरसा भगवान’ म्हणून स्मरण करतात. बिरसा मुंडा यांनी मुंडा आदिवासींना ब्रिटिशांच्या दडपशाहीविरुद्ध उभे करून हा सन्मान मिळवून दिला.
19व्या शतकातील भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीच्या इतिहासात बिरसा हे एक प्रमुख दुवा ठरले. बिरसा मुंडा यांचा जन्म १५ नोव्हेंबर १८७५ रोजी रांची जिल्ह्यातील उलिहाटू गावात झाला.
मुंडा रीतीरिवाजानुसार त्यांचे वडिलांचे नाव सुगना मुंडा आणि आईचे नाव कर्मी हातू होते. त्यांच्या जन्मानंतर त्यांचे कुटुंब रोजगाराच्या शोधात उलिहाटू ते कुरुंबडा येथे स्थायिक झाले जेथे ते शेतात काम करून आपला उदरनिर्वाह करीत असत.
त्यानंतर त्यांचे कुटुंब पुन्हा कामाच्या शोधात मुंबईला गेले.बिरसा मुंडा बिरसा यांचे कुटुंब भटके जीवन जगत होते, परंतु त्यांचे बालपण चाळकडमध्ये गेले. बिरसा लहानपणापासून मित्रांसोबत वाळूत खेळायचा आणि मोठा झाल्यावर त्याला मेंढ्या चरायला जंगलात जावं लागायचं.
जंगलात मेंढ्या चरताना वेळ घालवण्यासाठी ते बासरी वाजवायचा आणि काही दिवस बासरी वाजवण्यात तो पारंगत झाले . त्यांनी भोपळ्या पासून “तुइला” हे तंतुवाद्य बनवले, जे ते वाजवत असत . त्यांच्या आयुष्यातील काही रोमांचक क्षण आखाडा गावात त्यांनी घालवले.
या गरिबीच्या काळात बिरसा मुंडा बिरसा यांना त्यांच्या मामाच्या गावी आयुभतू येथे पाठवण्यात आले. बिरसा दोन वर्षे आयुभातूमध्ये राहून तेथे शिकायला गेले. बिरसा अभ्यासात खूप हुशार होता, त्यामुळे शाळा चालवणाऱ्या जयपाल नाग यांनी त्याला जर्मन मिशन स्कूलमध्ये प्रवेश घेण्यास सांगितले.
आता त्या वेळी ख्रिश्चन शाळेत प्रवेश घेण्यासाठी ख्रिश्चन धर्म स्वीकारणे आवश्यक होते, नंतर बिरसा यांनी धर्म बदलला आणि त्यांचे नाव बदलून बिरसा डेव्हिड ठेवले जे नंतर बिरसा दाऊद झाले.यानंतर बिरसांच्या आयुष्यात नवे वळण आले.
ते स्वामी आनंद पांडे यांच्या संपर्कात आले आणि हिंदू धर्म आणि महाभारतातील पात्रांशी त्यांची ओळख झाली. असे म्हटले जाते की 1895 मध्ये काही अलौकिक घटना घडल्या, ज्यामुळे लोक बिरसा यांना देवाचा अवतार मानू लागले.
बिरसाच्या स्पर्शाने रोग बरे होतात, असा विश्वास लोकांमध्ये दृढ झाला.सामान्य जनतेचा बिरसा यांच्यावर प्रचंड विश्वास होता, त्यामुळे बिरसा यांचा प्रभाव वाढण्यास मदत झाली. त्याचे म्हणणे ऐकण्यासाठी लोक मोठ्या संख्येने जमा होऊ लागले.
बिरसा मुंडा एक यशस्वी नेता म्हणून उदयास आले आणि त्यांनी कृषी विघटन आणि संस्कृती बदलाच्या दुहेरी आव्हानाविरुद्ध बंड केले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली आदिवासींच्या चळवळींना वेग आला आणि ब्रिटिशांच्या विरोधात अनेक आंदोलने झाली. चळवळीने दाखवले की आदिवासी हे मातीचे खरे मालक आहेत आणि त्यांनी मध्यस्थ आणि ब्रिटिशांना हद्दपार करण्याची मागणी केली.
अखेरीस त्यांच्या अचानक निधनानंतर चळवळ संपुष्टात आली. परंतु हे उल्लेखनीय महत्वाचे होते कारण त्याने वसाहत सरकारला कायदे करण्यास भाग पाडले जेणेकरून आदिवासी लोकांच्या जमिनी सहजपणे डिकस (बाहेरील) नेल्या जाऊ नयेत. हे आदिवासी समाजाच्या सामर्थ्याचे आणि ब्रिटीश राज्याच्या पूर्वग्रहांविरुद्ध उभे राहण्याच्या आदिवासींच्या धैर्याचे प्रतीक होते.
बिरसा मुंडा हे सर्वशक्तिमानाचे स्वयं-नियुक्त दूत होते आणि त्यांनी हिंदू धर्माच्या तत्त्वांचा प्रचार केला. त्यांनी शिफारस केली की ख्रिश्चन धर्म स्वीकारणारे आदिवासी लोक त्यांच्या मूळ धार्मिक व्यवस्थेकडे परत येतील आणि एक देव संकल्पनेचा पुरस्कार करतील. अखेरीस, ते त्या आदिवासी लोकांसाठी देव-व्यक्ती म्हणून आले. ज्याने त्याचे आशीर्वाद मागितले.
3 मार्च 1900 रोजी त्यांना बिरसाच्या आदिवासी गनिमी सैन्यासह माकोपाई जंगलात (चक्रधरपूर) ब्रिटिश सैनिकांनी अटक केली. 9 जून 1900 रोजी वयाच्या 25 व्या वर्षी रांची कारागृहात त्यांचे निधन झाले
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा